Η Περιφέρεια Ν. Αιγαίου και η διαμόρφωση «στρατηγικής για την ψηφιακή υγεία / τηλε-ιατρική (ehealth)»

Εισήγηση του Νίκου Χρυσόγελου, στο Περιφερειακό Συμβούλιο Νοτίου Αιγαίου

 Εισαγωγή για την ψηφιακή υγεία / τηλε-ιατρική

Παρά τις σημαντικές εξελίξεις στους διαφόρους τομείς πληροφορικής, η αξιοποίηση της τεχνολογίας αυτής στην ιατρική έχει μείνει αρκετά πίσω τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε ελληνικό επίπεδο.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο δίνεται έμφαση στην διασυνοριακή αξιοποίηση της ψηφιακής υγείας / τηλε-ιατρικής, αφού εκατομμύρια Ευρωπαίοι μετακινούνται ή μεταναστεύουν σε άλλες χώρες, αλλάζουν περιοχή κατοικίας, σπουδών ή εργασίας. Προκύπτει, έτσι, η ανάγκη να διασφαλίζεται η συνέχεια της περίθαλψης και της ασφάλειας των ασθενών σε διασυνοριακό επίπεδο.

Φυσικά στο Ν. Αιγαίο υπάρχουν λόγω της νησιωτικότητας και του τουρισμού μεγαλύτερες προκλήσεις στα θέματα υγείας και ανάγκη να  επεκταθούν οι εφαρμογές της τηλε-ιατρικής ώστε να αναβαθμιστεί το σύστημα υγείας και η υγεία των νησιωτών αλλά και να ανταποκριθούν οι ασθενείς υπηρεσίες υγείας στις ιδιαίτερες συνθήκες και πιέσεις που δημιουργούνται λόγω της μαζικής προσέλευσης τουριστών

Η ψηφιακή υγεία (e–health) μπορεί να ωφελήσει ταυτοχρόνως τους πολίτες, τους ασθενείς, τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας και της περίθαλψης, αλλά και τους δημόσιους φορείς παροχής υπηρεσιών υγείας, τις δημόσιες αρχές και τα ασφαλιστικά ταμεία. Η ανάπτυξη και σωστή εφαρμογή της μπορεί να οδηγήσει σε στοχευμένη και εξατομικευμένη – δηλαδή ανάλογα με τις ανάγκες του πολίτη – πρόληψη, φροντίδα αλλά και υγειονομική περίθαλψη, να είναι δηλαδή μια υπηρεσία προσανατολισμένη προς τον πολίτη και όχι προς την γραφειοκρατία, εστιασμένη, αποτελεσματική και αποδοτική και να συμβάλει στη μείωση των σφαλμάτων καθώς και του χρόνου νοσηλείας. Μπορεί επίσης, να «διευκολύνει την κοινωνικο-οικονομική ένταξη και την ισότητα, την ποιότητα ζωής και το δικαίωμα επιλογής των ασθενών μέσω μεγαλύτερης διαφάνειας, πρόσβασης σε υπηρεσίες και πληροφορίες και της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την υγεία».

1. Η ευρωπαϊκή πολιτική για την ψηφιακή υγεία

Το πρώτο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Ψηφιακή-Υγεία (1) εγκρίθηκε το 2004 και από τότε προωθήθηκαν ορισμένες πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν δυναμικά σε μεγάλης κλίμακας πιλοτικά έργα, όπως το epSOS (2)

Το 2011 εκδόθηκε η Οδηγία 2011/24/ΕΕ για την εφαρμογή των δικαιωμάτων των ασθενών στη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη (3) και ιδίως το άρθρο 14, με το οποίο καθιερώνεται το δίκτυο ψηφιακής-υγείας, η επίσημη συνεργασία σε θέματα ψηφιακής υγείας, με στόχο τη μεγιστοποίηση του κοινωνικού και οικονομικού οφέλους.

Παρά τις όποιες πρωτοβουλίες αναπτύχθηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ευθύνη ανήκει στα κράτη μέλη να προχωρήσουν τα θέματα της τηλε-ιατρικής στο περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Το νέο ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για την ψηφιακή υγεία/ τηλε-ιατρική στοχεύει στην αντιμετώπιση και την άρση των υπαρχόντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο εμποδίων. Αποσαφηνίζει το πεδίο της πολιτικής, και σκιαγραφεί το όραμα για την ψηφιακή υγεία στην Ευρώπη, σύμφωνα με τους στόχους της Στρατηγικής Ευρώπη 2020 (4) και του Ψηφιακού θεματολογίου για την Ευρώπη (5). Παρουσιάζει και κωδικοποιεί δράσεις για τις ευκαιρίες που μπορεί να προσφέρει η ψηφιακή υγεία, περιγράφει το ρόλο της ΕΕ και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη και τους ενδιαφερόμενους φορείς να συνεργαστούν.

Το Δίκτυο Ψηφιακής-υγείας (eHealth Network) έχει ως ειδικό στόχο να καταρτίσει κατευθυντήριες γραμμές ενός μη εξαντλητικού καταλόγου δεδομένων που πρέπει να περιλαμβάνονται στα συνοπτικά δελτία των ασθενών, και τα οποία μπορούν να συμβουλεύονται οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας, ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχεια της περίθαλψης και της ασφάλειας των ασθενών σε διασυνοριακό επίπεδο αλλά φυσικά και μέσα σε κάθε χώρα και διαπεριφερειακά.

Η τηλε-ιατρική, σύμφωνα και με την σχετική ευρωπαϊκή πολιτική και εμπειρία, μπορεί να αξιοποιηθεί «για τη διαχείριση χρόνιων παθήσεων, της ψυχικής υγείας και της προαγωγής της υγείας (6) σε τεχνολογικά υποβοηθούμενες θεραπείες, που μπορούν να συμπληρώσουν αποτελεσματικά τη συνήθη κλινική περίθαλψη και να βελτιώσουν την οικονομική απόδοση των θεραπειών, καθώς και κατά τη χρήση διαλειτουργικών ηλεκτρονικών μητρώων υγείας και συστημάτων τηλε-συνταγογράφησης, εφόσον τηρηθεί η αναγκαία αυστηρότητα (7).

 2. Η ψηφιακή υγεία σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο

Στην Ελλάδα ξεκίνησαν ορισμένα προγράμματα τηλε-ιατρικής πριν χρόνια αλλά στην πορεία εγκαταλείφθηκαν τα περισσότερα από αυτά, αν και η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου η τηλε-ιατρική /ψηφιακή υγεία θα μπορούσε να προσφέρει πολλά για την κάλυψη των τεράστιων κενών που υπάρχουν στις υπηρεσίες υγείας, ιδιαίτερα σε πολλά από τα νησιά και τις ορεινές περιοχές. Με εφαρμογές τηλε-ιατρικής / ψηφιακής υγείας θα μπορούσαν να μειωθούν παράλληλα οι πιέσεις σε νοσοκομεία και κεντρικές δομές παροχής υπηρεσιών υγείας, που αυξάνουν το κόστος των συστημάτων υγείας.

Η ψηφιακή υγεία / τηλε-ιατρική (ehealth) ενταγμένη σε μια μακροχρόνια στρατηγική για την υγεία στο Ν. Αιγαίο μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι υπηρεσίες υγείας και γενικότερα η υγεία των νησιωτών. Η σύγκλιση μεταξύ ασύρματων τεχνολογιών επικοινωνίας / πληροφορικής και συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και μεταξύ υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικής φροντίδας μπορεί να συμβάλει τόσο στην βελτίωση της υγείας όσο και στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που συνεπάγονται:

– η απουσία ολοκληρωμένων υπηρεσιών υγείας στα περισσότερα νησιά σε συνδυασμό με την απουσία γιατρών με εμπειρία αλλά και εξειδίκευση,

– οι περικοπές σε προσωπικό και υποδομές ως συνέπεια άστοχων οριζόντιων περικοπών στον τομέα των υπηρεσιών υγείας, που μεταξύ άλλων οδηγεί στη επιδείνωση της υγείας του πληθυσμού,

– οι αλλαγές στην υγεία των νησιωτών ως αποτέλεσμα μεταβολών περιβαλλοντικών παραγόντων, τρόπου ζωής και διατροφής, χρήσης τεχνολογικών προϊόντων που οδηγούν σε κατακόρυφη αύξηση των λεγόμενων «ασθενειών της κατανάλωσης», όπως παχυσαρκία, ασθένειες του κυκλοφορικού κι αναπνευστικού , καρκίνοι, γυναιοκολογικά, κα

– η απόσταση που χωρίζει τους κατοίκους των νησιών από νοσοκομεία αλλά και κέντρα εξετάσεων, ακόμα και για απλά θέματα υγείας ή εξετάσεις για προληπτικούς λόγους, γυναικολογικές εξετάσεις, εξετάσεις εγκυμοσύνης κα

– ο γεωγραφικός και κοινωνικός αποκλεισμός (πχ ηλικιωμένοι ή ΑΜΕΑ που δεν μπορούν να μετακινούνται συνεχώς),

– η γήρανση του πληθυσμού

– η διαμόρφωση νέων αξιών και δικαιωμάτων, όπως η απαίτηση για πρόληψη και έγκαιρη φροντίδα ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές ή στα νησιά, τα δικαιώματα των πολιτών που μετακινούνται σε άλλες περιοχές ή χώρες,

– η παρουσία σε νησιά εκατομμυρίων επισκεπτών κάθε καλοκαίρι που χρειάζονται μικρότερη ή μεγαλύτερη ιατρική φροντίδα λόγω χρόνιων προβλημάτων υγείας ή έκτακτων περιστατικών, με αποτέλεσμα οι γιατροί που εξυπηρετούν τα νησιά – και συχνά δεν έχουν μεγάλη εμπειρία σε σχέση με το πλήθος και το εύρος των διαφορετικών περιπτώσεων που καλούνται να αντιμετωπίσουν – να βρίσκονται συχνά αβοήθητοι μπροστά σε μεγάλες δυσκολίες.

Η τηλε-ιατρική είναι επίσης εργαλείο για την προώθηση της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών στο εσωτερικό της ΕΕ (8). Η ανάπτυξή της πρέπει να αποτελεί μέρος της στρατηγικής για τον τουρισμό ώστε να νοιώθουν περισσότερη ασφάλεια οι τουρίστες που επισκέπτονται ένα νησί που δεν έχει αναπτυγμένο σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας. Μέσω συστήματος τηλε-ιατρικής, αν υπάρξει ανάγκη, μπορεί να έχει ο γιατρός, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, πρόσβαση σε στοιχεία του ασθενή τουρίστα όσο και σε εξειδικευμένες ιατρικές συμβουλές.

Η τηλε-ιατρική συμβάλλει επίσης στη μείωση των μετακινήσεων και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος κατά συνέπεια (περιβαλλοντικές επιπτώσεις).

 3. Που μπορεί να αξιοποιηθούν οι εφαρμογές της τηλε-ιατρικής

Η ψηφιακή υγεία / τηλε-ιατρική μπορεί πιο συγκεκριμένα να έχει εφαρμογές σε:

(α) μεγάλο φάσμα εξετάσεων και μετάδοσης των πληροφοριών από απόσταση, χωρίς να χρειάζεται ένας νησιώτης να μετακινηθεί από το νησί του, για παροχή ιατρικών συμβουλών κι απαντήσεις σε ερωτήματα πολιτών ή ακόμα και διαγνώσεις εξ αποστάσεως, μέσω εικόνας σε πραγματικό χρόνο,

(β) παροχή συμβουλών και βοήθειας από ιατρικό προσωπικό προς ιατρικό προσωπικό, μέσω τηλε.συνδιάσκεψης με παράλληλη μετάδοση ιατρικών πληροφοριών για τον ασθενή ,  – σε έκτακτα περιστατικά ή ειδικές περιπτώσεις ασθενειών, ατυχημάτων κα

– υποστηρικτικά, σε προσωπικό που βρίσκεται στη διαδικασία απόκτησης της απαιτούμενης εμπειρίας, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει δίπλα του άλλος πιο έμπειρος ή ειδικός γιατρός,

– για συνεχή εκπαίδευση εξ αποστάσεως του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού που εργάζεται στα νησιά,

(γ) ηλεκτρονική συνταγογράφηση

(δ) διεκπεραίωση γραφειοκρατικών διαδικασιών, συμπλήρωση αιτήσεων για ένταξη σε κοινωνικό σύστημα ασφάλισης, υποβολή συμπληρωματικών στοιχείων κα,

(ε) συνεδρίες σε περίπτωση προβλημάτων ψυχικής υγείας

(στ) πρόσβαση ιατρικού προσωπικού σε ιατρικά δεδομένα κάποιου ασθενή – με βάση κώδικα δεοντολογίας φυσικά- που θα περιέχονται στην ηλεκτρονική κάρτα του, που θα περιγράφουν την κατάσταση και την εξέλιξη της υγείας του, σε όποιο γεωγραφικό σημείο και αν βρίσκεται αυτός όταν θα χρειαστεί ιατρική ή νοσηλευτική φροντίδα. Για παράδειγμα ένας κάτοικος νησιού ή ένας τουρίστας  βρίσκονται στην Νάξο ή στη Σύρο για διακοπές ή εργασία. Αν χρειαστεί νοσοκομειακή περίθαλψη εκτάκτως, μέσω εφαρμογών ψηφιακής υγείας, το νοσοκομείο Σύρου ή Νάξου στο οποίο θα απευθυνθεί, θα μπορούσε να έχει το πλήρες ιστορικό της υγείας του, με βάση πρωτόκολλα δεοντολογίας. Προϋπόθεση φυσικά είναι να υπάρχουν τα ιατρικά δεδομένα του σε ένα μητρώο υγείας ή μια ηλεκτρονική κάρτα που έχει στοιχεία για την εξέλιξη της υγείας του (πχ ομάδα αίματος, τυχόν αλλεργίες, φάρμακα που λαμβάνει, τυχόν εγχειρήσεις ή άλλες επεμβάσεις, χρόνια προβλήματα υγείας).

 4.  Η εμπειρία της αξιοποίηση της τηλε-ιατρικής στην ψυχική υγεία στο Ν. Αιγαίο

Οι δυνατότητες της τηλε-ψυχιατρικής (τηλεδιάσκεψη ως μέσο παροχής υπηρεσιών, αλλά και ως εργαλείο διοίκησης των υπηρεσιακών μονάδων και εκπαίδευσης του προσωπικού και άλλων, αλλά και εξειδικευμένο λογισμικό παρακολούθησης των ασθενών) έχουν ήδη δεκάχρονη και πλέον εφαρμογή στα νησιά, μέσα από τη λειτουργία των Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας από το 2001 και μετά. Πρόκειται για την πιο συστηματική εφαρμογή της τηλε-ιατρικής / ψηφιακής υγείας και η εμπειρία αυτή χρειάζεται να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο διαμόρφωσης της στρατηγικής για την τηλε-ιατρική στο Ν. Αιγαίο.

Η τηλε-ψυχιατρική, όπως και άλλες μορφές τηλε-ιατρικής, δεν αναφέρεται στη υγεία, αλλά στους ανθρώπους (ιδιαίτερα δε οι διαδραστικές τεχνολογίες). Δεν δημιουργεί νέες υπηρεσίες, απλά παρέχει έναν εναλλακτικό τρόπο παροχής των υπηρεσιών αυτών, που ξεπερνά ζητήματα άνισης κατανομής και ανεπάρκειας υποδομών και ανθρώπινων πόρων και αναδεικνύεται πολύτιμο εργαλείο σε καιρό κρίσης.

Εκτός της τηλε-ψυχιατρικής στο Ν. Αιγαίο ξεκίνησαν πριν χρόνια κι άλλες εφαρμογές τηλε-ιατρικής. Σήμερα όμως ελάχιστα αξιοποιούνται. Το κύριο πρόβλημα που υπάρχει σχετίζεται όχι τόσο με τεχνολογικά προβλήματα όσο με την επιλογή του κέντρου αναφοράς, δηλαδή ποιοι θα παρέχουν σε 24ωρη βάση τις συμβουλευτικές / υποστηρικτικές υπηρεσίες στο δίκτυο των υπηρεσιών υγείας στα νησιά.

 5. Τι απαιτείται για την ανάπτυξη της ψηφιακής υγείας / τηλε-ιατρικής στα νησιά

Η ανάπτυξη της ψηφιακής υγείας στα νησιά, είναι αναπόφευκτο να ακολουθήσει δυο φάσεις:

Α. Φάση ανάπτυξης απλών εφαρμογών, κυρίως παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών, διεκπεραίωση γραφειοκρατικών διαδικασιών, συνταγογραφήσεις, ηλεκτρονικές συνεδρίες, τηλε-συνδιασκέψεις μα

Β. Φάση πλήρους ανάπτυξης με απόκτηση σύγχρονου εξοπλισμού για on line εξετάσεις και διαγνώσεις, δημιουργία μητρώου υγείας για κάθε πολίτη που ζει στα νησιά, συστήματα πρόσβασης σε δεδομένα υγείας των επισκεπτών με βάση πρωτόκολλα δεοντολογίας, ασφάλειας και βιοηθικής ώστε να προστατεύονται τα δεδομένα υγείας των πολιτών. Αυτή η φάση προϋποθέτει να υπάρχουν σταδιακά προγράμματα προληπτικής υγείας και έρευνας της κατάστασης της υγείας όλων των κατοίκων των νησιών και σε ευρωπαϊκό επίπεδο συντονισμός των προσπαθειών σε κοινή βάση και λειτουργικά συστήματα.

Για την ανάπτυξη συστήματος τηλε-ιατρικής και τηλε-ψυχιατρικής, στην πρώτη και πιο απλή φάση, απαιτούνται:

-τεχνικός εξοπλισμός μιας τουλάχιστον μονάδας ανά νησί που θα αποτελεί μέρος του συνολικού ηλεκτρονικού δικτύου ψηφιακής υγείας

– κατάλληλοι χώροι σε κάθε νησί, που θα στεγάσει τον εξοπλισμό επικοινωνίας όσο το ιατρικό προσωπικό που θα κάνει τη χρήση του εξοπλισμού πληροφορικής,

– εφαρμογή καλών πρακτικών και εκπαίδευση προσωπικού / κατάρτιση σε θέματα τηλειατρικής και χρήσης εξοπλισμού

-καλή γνώση αλλά και δέσμευση για χρήση του κώδικα ιατρικής δεοντολογίας και ιατρικού απορρήτου.

 Για τον εξοπλισμό: Οι δικτυακές συνδέσεις που χρησιμοποιούνται στην τηλεδιάσκεψη εμπίπτουν σε δύο βασικές κατηγορίες: ISDN (ψηφιακά δίκτυα ενοποιημένων υπηρεσιών) και συνδέσεις IP (πρωτόκολλο διαδικτύου –για τα οποία προκύπτουν προβλήματα αξιοπιστίας στη χρήση τους για τηλεδιάσκεψη, ακόμη και στις ευρυζωνικές συνδέσεις).

Ο βασικός εξοπλισμός περιλαμβάνει ένα CODEC (κωδικοποιητή –αποκωδικοποιητή), που επιτρέπει στους συμμετέχοντες να επικοινωνούν μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο, κάμερα, βίντεο, ΗΥ και οθόνες

 Χώροι: για απλές εφαρμογές συμβουλευτικής, δεν υπάρχουν υπερβολικές απαιτήσεις για τους χώρους. Σε περίπτωση που οι χώροι χρησιμοποιούνται  και για τηλε-συνδιάσκεψη ή διαγνώσεις, εξετάσεις πρέπει να τηρούνται επιπλέον προδιαγραφές, να έχουν επαρκή και κατάλληλο εξοπλισμό, να είναι προσπελάσιμοι  για ασθενείς, συμπεριλαμβανομένων και ατόμων με ειδικές ανάγκες.

Σε κάθε περίπτωση οι χώροι πρέπει να είναι χωρίς θορύβους (ενίσχυση από μικρόφωνο) και να εξασφαλίζουν εμπιστευτικότητα.

– Χρειάζεται να μπουν προδιαγραφές για σχήμα, υλικά χώρων και επίπλων.

 Καλές πρακτικές:

Τυποποιημένες λειτουργικές διαδικασίες (κατάλληλο προσωπικό, πολιτικές ποιότητας, ισοτιμία αντιμετώπισης, κώδικας ιατρικής δεοντολογίας, ερωτηματολόγια αξιολόγησης).

Ιδιωτικότητα, εμπιστευτικότητα και ενημερωμένη συγκατάθεση ασθενούς για τα στοιχεία που καταγράφονται, αποθηκεύονται και ανακαλούνται

6. Η συνεισφορά της τηλε-ιατρικής / ψηφιακής υγείας στα οικονομικά της υγείας

Οι δυνατότητες της τηλε-ιατρικής / ψηφιακής υγείας είναι σημαντικές για την αντιμετώπιση μέρους τουλάχιστον των ελλείψεων και των προβλημάτων στις υπηρεσίες υγείας στα νησιά, εφόσον η τηλε-ιατρική ενταχθεί οργανικά στο δημόσιο σύστημα υγείας ή σε δομές κοινωνικής οικονομίας – κοινωνικής αλληλεγγύης με στόχο να παρέχονται  ποιοτικές υπηρεσίες σε όλους τους νησιώτες ανεξαρτήτως του εισοδήματος του καθένα. Είναι πιθανόν,  όμως, η τηλε-ιατρική να αξιοποιηθεί και από τον ιδιωτικό τομέα των υπηρεσιών υγείας που αναπτύσσεται ραγδαία και στον νησιωτικό χώρο  λόγω κυρίως της απουσίας ή κατάρρευσης του δημόσιου τομέα.

Η αποτελεσματικότερη οργάνωση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας είναι όμως περισσότερο από ποτέ αναγκαία. Η κρίση και οι πολιτικές λιτότητες αποδιοργανώνουν τις υπηρεσίες υγείας την ίδια στιγμή που μειώνονται δραματικά και τα εισοδήματα των πολιτών. Εκατοντάδες χιλιάδες πολιτών, και όχι μόνο σε απομακρυσμένες περιοχές, δεν έχουν πρόσβαση σήμερα σε στοιχειώδεις υπηρεσίες υγείας.

Δυστυχώς, η βελτίωση των οικονομικών της υγείας δεν επιδιώχθηκε να γίνει ορθολογικά, με κοινωνικά δίκαιο τρόπο, με αναβάθμιση της αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών και δομών αλλά μέσω της διάλυσής τους και οριζόντιων περικοπών. Κι όμως, ορισμένες χώρες που εφάρμοσαν πριν από χρόνια προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής έδωσαν ιδιαίτερο βάρος στην τηλε-ιατρική και βελτίωσαν την απόδοση και την αποτελεσματικότητα των συστημάτων και του ελέγχου τους, ενώ παράλληλα πέτυχαν με ορθολογικό τρόπο μείωση των δαπανών. Δυστυχώς,  ακριβώς οι χώρες και περιοχές που έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη, έχουν και την μικρότερη συμμετοχή σε θέματα τηλε-ιατρικής, ψηφιακής υγείας.

Είναι αδιανόητο ότι οι γραφειοκράτες στα Υπουργεία εκδίδουν συνεχώς εγκυκλίους που κάνουν τη ζωή των πολιτών, ιδιαίτερα στα νησιά, όλο και πιο δύσκολη και αυξάνουν το κόστος που καταβάλλουν για απλές υπηρεσίες που θα μπορούσαν να παρέχονται χωρίς κόστος και ταλαιπωρία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η υποχρέωση των πολιτών με χρόνιες παθήσεις ή μόνιμες αναπηρίες να πρέπει να παρουσιάζονται σε κεντρικές δομές, ανεξαρτήτως της απόστασης και της προσβασιμότητας, αν και με απλές εφαρμογές τηλε-ιατρικής θα μπορούσαν να αντιμετωπίζονται παρόμοια θέματα, να γίνονται εξετάσεις αλλά και έλεγχοι χωρίς να απαιτούνται επίπονες και δαπανηρές μετακινήσεις σε αυτές τις περιπτώσεις.

Η εφαρμογή της τηλε-ιατρικής μπορεί να κάνει πιο ορθολογικές τις διακομιδές από τα νησιά προς τα νοσοκομεία, δηλαδή μπορεί να μειώσει ορθολογικά τις δημόσιες δαπάνες χωρίς αυτό να αποβαίνει σε βάρος της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, ενώ μπορεί να συμβάλει στην εκτέλεση εξετάσεων χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθεί ο πολίτης μακριά από τον τόπο διαμονής του, όπως γίνεται σήμερα. Η εξοικονόμηση, λοιπόν, δαπανών τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για το δημόσιο σύστημα υγείας θα είναι σημαντική αν αναπτυχθεί ένα αποτελεσματικό και προσανατολισμένο προς τον πολίτη σύστημα τηλε-ιατρικής / ψηφιακής υγείας.

 7. Πώς θα διασφαλισθούν οι αναγκαίοι πόροι για επενδύσεις με στόχο την ανάπτυξη των αναγκαίων υποδομών

Η «ψηφιακή υγεία» θα μπορούσε, λοιπόν, να βοηθήσει σημαντικά στην αντιμετώπιση προβλημάτων αλλά επίσης και να βελτιώσει τα οικονομικά της υγείας αρκεί να υπάρξει σχεδιασμός, πολιτική δέσμευση σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων καθώς και κατάλληλα εργαλεία υποστήριξης της (σύνδεση με κάποιο νοσοκομείο αναφοράς, ανάπτυξη κατάλληλων τεχνολογικών υποδομών, στοιχειώδης εκπαίδευση ιατρικού προσωπικού που παρέχουν υπηρεσίες στα νησιά).

Η αρχική δαπάνη για εγκατάσταση των συστημάτων αποσβένεται, όπως δείχνει η πράξη, πολύ γρήγορα, με σημαντικό οικονομικό όφελος για τα οικονομικά της υγείας αλλά και τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς.

Η αξιοποίηση υπαρχόντων ευρωπαϊκών, περιφερειακών και τοπικών πόρων και το σχετικά χαμηλό κόστος που απαιτείται για τις βασικές / αρχικές υποδομές και τη λειτουργία του συστήματος κάνει εφικτή την γρήγορη ανάπτυξη του αναγκαίου δικτύου, για τα νησιά.

 Αξιοποίηση από την Περιφέρεια Ν. Αιγαίου της ευρωπαϊκής πολιτικής για την τηλε-ιατρική

Πρόσφατα δημοσιοποιήθηκε η ανακοίνωση της Κομισιόν «Σχέδιο δράσης 2012-2020 για την ψηφιακή υγεία – καινοτομική υγειονομική περίθαλψη για τον 21ο αιώνα» http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX%3A52012DC0736%3AEN%3ANOT

Το νέο αυτό σχέδιο δράσης αποσκοπεί σε:

– αξιοποίηση κι ανάπτυξη της ψηφιακής υγείας / τηλε-ιατρικής για την αντιμετώπιση ορισμένων από τα πιο πιεστικά προβλήματα για την υγεία και τα συστήματα υγείας στο πρώτο ήμισυ του 21ου αιώνα:

– βελτίωση της διαχείρισης χρόνιων ασθενειών και πολλαπλών ταυτόχρονων ασθενειών (multimorbidity) και ενίσχυση αποτελεσματικών πρακτικών πρόληψης και προαγωγής της υγείας ·

– αύξηση της βιωσιμότητας και αποτελεσματικότητας των συστημάτων υγείας μέσω απελευθέρωσης της καινοτομίας, βελτίωσης της περίθαλψης με επίκεντρο τον πολίτη/ασθενή και της ενδυνάμωσης των πολιτών, καθώς και ενθάρρυνση της πραγματοποίησης οργανωτικών αλλαγών ·

-προώθηση διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης, ασφάλειας της υγείας, αλληλεγγύης, καθολικότητας και ισότητας ·

– βελτίωση των νομικών όρων και των συνθηκών της αγοράς για την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών ψηφιακής-υγείας.

Το σχέδιο δράσης αντιμετωπίζει τα εμπόδια και τους ακόλουθους επιχειρησιακούς στόχους:

– επίτευξη ευρύτερης διαλειτουργικότητας των υπηρεσιών ψηφιακής-υγείας ·

– υποστήριξη της έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας στον τομέα της ηλ-υγείας και ευζωίας για την αντιμετώπιση της έλλειψης διαθέσιμων και εύχρηστων εργαλείων και υπηρεσιών ·

– διευκόλυνση της αφομοίωσης και εξασφάλιση ευρύτερης εξάπλωσης ·

-προαγωγή του διαλόγου ως προς την πολιτική και διεθνής συνεργασία για την ψηφιακή-υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στο σχέδιο δράσης υπογραμμίζονται οι διασυνοριακές δραστηριότητες, αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι οι εργασίες που εκτελούνται σε επίπεδο ΕΕ έχουν σημαντικές επιπτώσεις σε εθνικό επίπεδο και αντίστροφα. Συνεπώς, το σχέδιο δράσης ενθαρρύνει τις εθνικές και περιφερειακές αρχές, τους επαγγελματίες του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και της κοινωνικής μέριμνας, τον κλάδο, τους ασθενείς, τους παρόχους υπηρεσιών, τους ερευνητές και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να έχουν στενή συνεργασία.

 8. Προτάσεις για την προώθηση της ψηφιακής υγείας – τηλε-ιατρικής στο Ν. Αιγαίο

Η Περιφέρεια Ν. Αιγαίου χρειάζεται να διαμορφώσει και να υλοποιήσει άμεσα τη στρατηγική της, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες η ίδια, δίνοντας έτσι το παράδειγμα και σε άλλες Περιφέρειες και Περιφερειακά Συμβούλια, ώστε να αναπτύξουν τη δική τους στρατηγική για την ψηφιακή υγεία, τηλε-ιατρική, για την περίοδο 2013-2020. Η στρατηγική αυτή πρέπει να αναπτυχθεί με συμμετοχικό τρόπο:

(α) αξιοποιώντας την εισήγηση αλλά και τη συζήτηση στο Περιφερειακό Συμβούλιο,

(β) προσκαλώντας φορείς που έχουν σχετική εμπειρία σε ένα φόρουμ διαλόγου που θα οδηγήσει, σε ένα εξάμηνο το αργότερο, στην διατύπωση και υιοθέτηση από το Περιφερειακό Συμβούλιο μιας «στρατηγικής για την ψηφιακή υγεία / τηλε-ιατρική» στο πλαίσιο μιας ευρύτερης «πολυετούς σχεδίου για την υγεία στο Ν. Αιγαίο 2014-2020». Για το σκοπό αυτό μπορεί να δημιουργηθεί μια ευέλικτη ομάδα εργασίας του Περιφερειακού Συμβουλίου που θα συντονίσει το διάλογο.

(γ) θέτοντας την πρόταση που έχουν επεξεργαστεί οι σύμβουλοι της Περιφερειακής Αρχή αλλά και άλλα σχέδια ή εκθέσεις (πχ προτάσεις για την τηλε-ιατρική στο χώρο της ψυχικής υγείας) στη διάθεση των  συμμετεχόντων στον διάλογο, ώστε να αξιοποιηθεί υπάρχουσα προεπεξεργασία και εμπειρία (θετική κι αρνητική), να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες και τα εμπόδια που εμφανίστηκαν κατά την πρώτη φάση προώθησης της τηλε-ιατρικής στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στο νησιωτικό χώρο.

(δ) αξιοποιώντας την υπάρχουσα ευρωπαϊκή εμπειρία, μέσα από ανάπτυξη συνεργασιών με φορείς, ειδικούς και χώρες που έχουν αναπτύξει σχετικά δίκτυα και προγράμματα, ιδιαίτερα συμμετέχοντας – μέσω ειδικών –  στο Δίκτυο Ψηφιακής-υγείας (eHealth Network)

Νομικής και βιο-ηθικής σημασίας θέματα μπορούν και πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα σε ευρωπαϊκό επίπεδο ιδιαίτερα όσα αφορούν στον έλεγχο των δεδομένων, στην πρόσβαση και χρήση των δεδομένων υγείας για λόγους έρευνας και δημόσιας υγείας και ως προς τη ροή των δεδομένων αυτών σε συστήματα υγείας και πρόνοιας.

Οι υποδομές που απαιτούνται για την ανάπτυξη του συστήματος σε ολόκληρο το Ν. Αιγαίο και αφορούν κυρίως εξοπλισμό και κατάλληλους χώρους, δίκτυο πληροφορικής και κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό δεν ξεπερνούν σε πρώτη φάση το 1.000.000 ευρώ και το ποσό αυτό μπορεί να καλυφθεί αφενός από ίδιους πόρους της περιφέρειας αρκεί να υπάρξει ο κατάλληλος σχεδιασμός και ιεράρχηση προτεραιοτήτων είτε και από συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και των τουριστικών παραγόντων. Σε επόμενη φάση μπορούν να αξιοποιηθούν ευρωπαϊκοί πόροι της περιόδου 2014-2020 για πλήρη ανάπτυξη της τηλε-ιατρικής και επέκταση σε πιο σύνθετες εφαρμογές, όπως τηλε-συνδιασκέψεις, διαγνώσεις, μητρώο υγείας όλων φων νησιωτών, συστήματα ασφάλειας δεδομένων, κ.ά

Τα πιο κρίσιμα θέματα είναι:

– η συνεργασία του ιατρικού προσωπικού στα νησιά, και η κατάλληλη αλλά συνεχής εκπαίδευσή του αφού αυτό αλλάζει με μεγάλη συχνότητα

– ο καθορισμός του ή των κέντρων αναφοράς που θα στηρίζει/στηρίζουν με έμπειρο προσωπικό (παθολόγο, γενικό γιατρό, καρδιολόγο, παιδίατρο, γυναικολόγο, χειρούργο κι άλλες ειδικότητες), σε πραγματικό χρόνο και σε 24ωρη βάση τις ανάγκες των νησιών

9. Δημιουργία Επιτροπής για την υγεία στο Νότιο Αιγαίο

Το Περιφερειακό Συμβούλιο Ν. Αιγαίου υιοθέτηση την πρόταση για δημιουργίας μιας  «Επιτροπής για την υγεία στο Νότιο Αιγαίο» με τη συμμετοχή 3 Περιφερειακών, του εκπροσώπου του συντονιστικού για την υγεία από την Πάρο και δυο εκπροσώπους από τα νοσοκομεία στο Ν. Αιγαίο. Η επιτροπή μέσα σε ένα τετράμηνο πρέπει να παρουσιάσει στο ΠΣ έκθεση σχετικά με την κατάσταση των υπηρεσιών υγείας στο Ν. Αιγαίο αξιοποιώντας και όποια προεργασία έχει προϋπάρξει, προτάσεις για αναδιοργάνωση του συστήματος υγείας, καθώς και την οικονομική διάσταση και το οικονομικό όφελος από την αναδιοργάνωση και βελτίωση του συστήματος υγείας για το νότιο αιγαίο.

Συζήτηση στην Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης του Ευρωκοινοβουλίου

 Στις 10 Ιουλίου 2013 έγινε συζήτηση στην Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης του Ευρωκοινοβουλίου έκθεσης σχετικά με την ψηφιακή υγεία / τηλε-ιατρική. Εκ μέρους της Ομάδας των Πράσινων εισηγητής για τα θέματα αυτά ήταν ο Νίκος Χρυσόγελος και επικέντρωσε κυρίως  στον ρόλο που μπορεί να παίξει η ψηφιακή υγεία για να βελτιωθεί η πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας την εποχή της κρίσης, ιδιαίτερα των κατοίκων ορεινών, απομακρυσμένων και νησιωτικών περιοχών. Κατέθεσα 4 σχετικές τροπολογίες που αναφέρονται:

– στις εφαρμογές της τηλε-ιατρικής σε ορεινές και νησιωτικές περιοχές,

– στην ανησυχία για την υποβάθμιση των υπηρεσιών υγείας και στον αποκλεισμό σημαντικών ομάδων του πληθυσμού από την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας,

– την ανάγκη κάλυψης των διαφορών σε σχετικές υπηρεσίες που υπάρχουν στην ΕΕ καθώς και

– στην διάθεση επαρκών πόρων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία για την ανάπτυξη των υπηρεσιών ψηφιακής υγείας.

Πηγές:

1. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2004:0356:FIN:EL:PDF

2. http://www.epsos.eu/

3.Το δίκτυο έχει συσταθεί βάσει του άρθρου 14 της Οδηγίας 2011/24/ΕΕ για την εφαρμογή των δικαιωμάτων των ασθενών στη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη  http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:088:0045:0065:EL:PDF

4.Έγγραφο εργασίας που συνοδεύει το Σχέδιο Δράσης για την τηλε-ιατρική – κανοτόμος υγειονομική περίθαλψη για τον 21ο ιαώνα

5. Economic Impact of Interoperable Electronic Health Records and ePrescription in Europe (Οικονομικός Αντίκτυπος διαλειτουργικών συστημάτων ηλεκτρονικών μητρώων υγείας και ηλ-συνταγογράφηση στην Ευρώπη) (01-2008/02-2009): http://ec.europa.eu/information_society/activities/health/docs/publications/201002ehrimpact_study-final.pdf

6. Έκθεση για την ιθαγένεια της ΕΕ του 2010 / άρση εμποδίων στα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ COM (2010) 603 τελικό

7. «Το δικαίωμα επιλογής των ασθενών είναι μια διαδικασία για να τους βοηθήσει να αποκτήσουν έλεγχο, ο οποίος περιλαμβάνει την ανάληψη πρωτοβουλίας, την επίλυση προβλημάτων, και τη λήψη αποφάσεων, μπορεί δε να εφαρμοστεί σε διάφορα περιβάλλοντα, στον τομέα της υγείας και της κοινωνικής φροντίδας, καθώς και στην αυτονομία διαχείρισης (ΕΝΟΡΕ 2012).