«Ευφυής εξειδίκευση για την Περιφερειακή Στρατηγική Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας και Σχέδιο Δράσης για την περίοδο 2014-2024”

Εισήγηση του Νίκου Χρυσόγελου, Περιφερειακού Σύμβουλου με τον Οικολογικό Άνεμο, Ευρωβουλευτή των Οικολόγων Πράσινων / Ομάδα των Πράσινων στο Ευρωκοινοβούλιο, στη συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Ν Αιγαίου στις 31/8/2013 στη Ρόδο

Ιστορικό και βασικό σκεπτικό

Η παρούσα εισήγηση αφορά ένα θέμα που ζητήσαμε να ενταχθεί στην ημερήσια διάταξη του Περιφερειακού Συμβουλίου μια κι αποτελεί πολύ σημαντικό ζητούμενο στην προσπάθεια της χώρας και της περιφέρειας ειδικότερα για να βγει από την κρίση, στην αναζήτηση νέων ιδεών και προτάσεων για την οικονομία, την κοινωνική οργάνωση, την απασχόληση και το περιβάλλον, που θα συνδυάζουν τη σοφία του παρελθόντος με την σύγχρονη επιστήμη αλλά και τις ικανότητες, δεξιότητες, το ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο που υπάρχουν στο Ν. Αιγαίο. Αλλά και ως αναγκαίο βήμα στην προετοιμασία της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου για την αξιοποίηση των ευκαιριών του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, με βάση το πλαίσιο των θεματικών προτεραιοτήτων της πολιτικής συνοχής.

Έναυσμα για την πρόταση συζήτησης του θέματος ήταν η ευκαιρία που είχα ως ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πράσινων να εισηγηθώ το θέμα, εκ μέρους της Ομάδας των Πράσινων, στην Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης του Ευρωκοινοβουλίου, κατά τη συζήτηση σχετικής έκθεσης REGI/7/12766, 2013/2094(INI). Η εισήγησή μου (1) αφορούσε στα θέματα έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας και του ρόλου που μπορεί να παίξουν για διέξοδο από την κρίση καθώς και για τη συμμετοχή των περιφερειών, της κοινωνίας των πολιτών και των νέων στον σχεδιασμό της περιφερειακής στρατηγικής για την έρευνα, τεχνολογία και καινοτομία στο πλαίσιο των πολιτικών συνοχής και της επόμενης προγραμματικής περιόδου 2014-2020, με έμφαση στις νησιωτικές και ορεινές περιοχές.

Σχετικό θέμα μας απασχόλησε ήδη σε προηγούμενη συνεδρίαση μας στις 27-4-2013 στη Ρόδο –και πάλι- (Συγκρότηση Περιφερειακού Συμβουλίου Καινοτομίας «AEGEAN 2020»). Είχαμε εκφράσει τις επιφυλάξεις μας ως προς την μάλλον γραφειοκρατική προσέγγιση του θέματος αλλά και την αποτελεσματικότητα λειτουργίας του προταθέντος και αποφασισθέντος «Συμβουλίου Καινοτομίας» και είχαμε δεσμευθεί να επανέλθουμε με αναλυτικότερη εισήγηση.

Με βάση τα ανωτέρω συντάσσεται η παρούσα εισήγηση η οποία περιλαμβάνει αναλυτικά:

1. Το Βασικό ερώτημα

2.Πλαίσιο αναφοράς

3. Πρόταση μεθοδολογικών αρχών

4. Προτεραιότητες και εργαλεία στρατηγικής και του σχεδίου δράσης:

5. Δυνατότητες εξωτερικής υποστήριξης της προσπάθειας

1. Το πλαίσιο αναφοράς

Την επόμενη προγραμματική περίοδο τα «καθαρά» ερευνητικά προγράμματα θα χρηματοδοτηθούν κυρίως από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», ενώ τα υπόλοιπα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας θα ενταχθούν στην Πολιτική Συνοχής και ιδιαίτερα στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Σε αυτόν τον σχεδιασμό θα πρέπει να συμμετάσχουν ουσιαστικά και με οργανωμένη μεθοδολογία διαβούλευσης όχι μόνο τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα αλλά και οι κοινωνικές και επαγγελματικές ενώσεις, ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι μια και αφορά ένα σχεδιασμό με ορίζοντα το 2020 και μετά από το έτος αυτό.

Η ύπαρξη της Στρατηγικής Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας καθώς και Σχεδίου Δράσης για την περίοδο 2014-2024 είναι προϋπόθεση επιλεξιμότητας, (ex-ante conditionality), εκ των προτέρων όρος (2) για ένταξη των προτάσεων στον στόχο 1 για χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (3).

Χωρίς μια τέτοια Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης οι Περιφέρειες δεν θα μπορούν να επενδύσουν ευρωπαϊκούς πόρους στην πρώτη αυτή θεματική προτεραιότητα (θεματική προτεραιότητα 1, έρευνα και καινοτομία) του νέου ΕΤΠΑ, η οποία θα αποτελεί μαζί με την «τεχνολογία πληροφορικής» (θεματική προτραιότητα 2) και την «ανταγωνιστικότητα ΜΜΕ» (θεματική προτεραιότητα 3) το 60% των πόρων που θα διαθετούν στις αναπτυγμένες και υπό μετάβαση περιφέρειες και το 40% των λιγότερο αναπτυγμένων περιφερειών από το ΕΤΠΑ 2014-2020 (4). Επιπλέον ένα 20% για τις αναπτυγμένες περιφέρειες και 6% για τις λιγότερο αναπτυγμένες συνδέεται και αυτό με την έρευνα, καινοτομία και τεχνολογία και θα αφορά στην ενεργειακή αποτελεσματικότητα και την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, όπως και οι περισσότερες ελληνικές περιφέρειες δεν έχουν ακόμα αφομοιώσει την υποχρέωση που έχουν να διαμορφώσουν την Περιφερειακή Στρατηγική και το Σχέδιο Δράσης για την έρευνα, τεχνολογία και καινοτομία στην περιοχή τους ως προαπαιτούμενο (ex-ante conditionality), αν θέλουν να επωφεληθούν από την πρώτη από τις 11 θεματικές προτεραιότητες της «Ευρώπης 2020 και των πολιτικών συνοχής (έρευνα και καινοτομία), όπως προβλέπει ο πρόσφατα ψηφισθείς Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Το παραπάνω νομικό πλαίσιο υπαγορεύει στις περιφέρειες τις εξής ενέργειες:

Αυτοανάλυση (αυτοαξιολόγηση) μέσω ανάλυσης SWOT ή παρόμοιων μεθόδων: Πρέπει να εκτιμηθούν εκ των προτέρων τα χαρακτηριστικά, τα πλεονεκτήματα, οι ανάγκες και τα επιθυμητά αποτελέσματα σε επίπεδο περιφέρειας

Με τη στρατηγική S3 συγκεντρώνονται στη συνέχεια οι πόροι σε περιορισμένο αριθμό προτεραιοτήτων έρευνας και καινοτομίας.

Περιλαμβάνει μέτρα που παρέχουν κίνητρα για ιδιωτικές επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη

Περιλαμβάνει ένα σύστημα ελέγχου, αξιολόγησης και παρακολούθησης.

Επιπλέον, προβλέπεται να θεσπίσουν τα κράτη μέλη ένα πλαίσιο όπου θα επισημαίνονται οι υφιστάμενοι δημοσιονομικοί πόροι για την έρευνα και την ανάπτυξη, μαζί με ένα πολυετές σχέδιο για τα κοινοτικά έργα προτεραιότητας (ευρωπαϊκό φόρουμ στρατηγικής για ερευνητικές υποδομές, ESFRI).

Εάν δεν υπάρχει στρατηγική ή εάν δεν υπάρχει κατά τον χρόνο έγκρισης των επιχειρησιακών προγραμμάτων σχέδιο δράσης το οποίο θα εξασφαλίζει την εφαρμογή της στρατηγικής μέχρι το 2016, δεν καταβάλλονται οι πόροι από το ΕΤΠΑ για τη θεματική προτεραιότητα της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας.

Στην έννοια της καινοτομίας να εξηγήσουμε ότι περιλαμβάνεται όχι μόνο η τεχνολογική αλλά και η κοινωνική και οικ0ολογική καινοτομία

3. Το Βασικό ερώτημα

Το καίριο ερώτημα για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και τη διαμόρφωση της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης για την Ευφυή εξειδίκευση είναι: θα αναλάβουμε ηγετικό ρόλο ως αναπτυγμένη περιφέρεια της Ευρώπης, αξιοποιώντας το πολιτιστικό απόθεμα, τον πολιτισμικό πλούτο, τη γενετική και βιολογική ποικιλία (βιοποικιλότητα αυτοφυών και καλλιεργούμενων ειδών, θαλάσσια βιοποικιλότητα, ορνιθοπανίδα), την εξωστρέφεια της νησιωτικής κοινωνίας και της οικονομίας, το μεγάλο αριθμό συχνά άνεργων ή υποαπασχολούμενων στον τουριστικό τομέα υψηλής εκπαίδευσης επιστημόνων, την ελκυστικότητα που παρουσιάζει ο νησιωτικός χώρος για μετεγκατάσταση νέων αλλά κι έμπειρων ανθρώπων από τη χώρα μας (και όχι μόνο), τις ευκαιρίες δικτύωσης και διεθνών συνεργασιών που μεταξύ άλλων προσφέρει και ο τουριστικός χαρακτήρας της περιοχής μας;

Η πρότασή μας είναι η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου να αναλάβει μια μεγάλη πρωτοβουλία και πρόγραμμα, έτσι ώστε να δρομολογήσει την ένταξή της ανάμεσα

στις ευρωπαϊκές περιφέρειες που πρωτοστατούν στην κατεύθυνση της ευφυούς εξειδίκευσης σε έρευνα, τεχνολογία και καινοτομία, κι όχι μόνο γιατί στην περιοχή τους υπάρχουν δυναμικά ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, αλλά γιατί έχουν διαμορφώσει μέσα από διάλογο ισχυρή και συνεκτική στρατηγική για την περιοχή τους.

Φυσικά αυτό δεν γίνεται μέσα σε 5-6 μήνες, πολύ περισσότερο με διαδικασίες τυπικές που απλώς αναπαράγουν σχέδια και ιδέες που διαμορφώθηκαν 10 ή 20 χρόνια πριν, «σχέδια» που απλώς ανακυκλώνουν παλιές κι ανεκπλήρωτες συνήθως προτάσεις, μέσα από μια πορεία συμβατική και αφημένη στην τύχη. Χρειάζεται: – να μάθουμε από την εμπειρία άλλων περιφερειών,

– να συζητήσουμε στην περιοχή μας αλλά ουσιαστικά και με βάση νέες ιδέες,

– να εμπλέξουμε στη συζήτηση νέους ανθρώπους από το Ν.Αιγαίο, όχι μόνο πανεπιστημιακούς αλλά και νέους αγρότες, επιστήμονες, επιχειρηματίες, συμπεριλαμβανομένων κοινωνικών επιχειρηματιών, άνεργους, εκπαιδευτικούς, εθελοντικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις,

– να αξιοποιήσουμε κάθε θεσμό που μπορεί να μας βοηθήσει ουσιαστικά, – να συνδεθούμε άμεσα με τις ευρωπαίκές διαδικασίες.

4. Περιφερειακός σχεδιασμός και έρευνα – τι αλλάζει στις πολιτικές και αντιλήψεις

Η σύγχρονη ευρωπαϊκή εμπειρία και πολιτική προτείνουν να περάσουμε από ένα συγκεντρωτικό μοντέλο έρευνας και τεχνολογίας που διαμορφώνεται κεντρικά, σε επίπεδο κεντρικού κράτους ή μεγάλων επιχειρήσεων και αφορά μόνο στα μεγάλα ερευνητικά κέντρα και στις μεγάλες επιχειρήσεις σε ένα πιο αποκεντρωμένο, πιο περιφερειακό και συμμετοχικό μοντέλο έρευνας, καινοτομίας και τεχνολογίας.

Αυτό το μοντέλο συνδέεται φυσικά και με τα ερευνητικά και ακαδημαικά κέντρα αλλά αναδεικνύει ως σημαντικό το ρόλο νέων επιστημόνων, της κοινωνίας των πολιτών, των μικρομεσαίων και κοινωνικών επιχειρήσεων, της κοινωνικής ευφυίας και των περιφερειών στην ανάπτυξη της έρευνας και της κοινωνικής, οικολογικής και τεχνολογικής καινοτομίας.

Βασίζεται στην καλή γνώση των χαρακτηριστικών κάθε περιφέρειας, ενισχύει κι αναδεικνύει αυτά τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες, το κοινωνικό, ανθρώπινο, γνωστικό και εμπειρικό κεφάλαιο κάθε περιφέρειας.

Και στη συνέχεια πρέπει η εστίαση να μετατοπιστεί από την έρευνα στην καινοτομία, στην εφαρμογή δηλαδή, που μπορεί να αφορά σε τομείς όπως:

– η δημιουργία βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων ή νέων θέσεων εργασίας αλλά και

– η σύνδεση τουρισμού με την προστασία του περιβάλλοντος, την ποιοτική παραγωγή τοπικών προίόντων και τη πολιτιστική δημιουργία,

– η υγεία και υπηρεσίες υγείας,

– η εκπαίδευση και κατάρτιση σε πράσινα επαγγέλματα,

– ο πολιτισμός,

– η κοινωνική πολιτική,

– η προστασία, διαχείριση κι αποκατάσταση του περιβάλλοντος, των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας,

– νέα μοντέλα οργάνωσης και λειτουργίας επιχειρήσεων αλλά και της διοίκησης κι αυτοδιοίκησης,

– οικολογική και ενεργειακή καινοτομία,

– οργάνωση κοινωνικών δικτύων,

– νέα μοντέλα συμμετοχικότητας και δημοκρατικής λήψης αποφάσεων,

– σύνδεση της αρχαιολογικής έρευνας ή της ιστορίας με την αναπαράσταση και το παιχνίδι και τόσα άλλα

Η «Περιφερειακή Στρατηγική Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας», καθώς και η συμφωνία ενός «Σχεδίου Δράσης» δεν σημαίνουν κατά συνέπεια την υιοθέτηση γρήγορα-γρήγορα των προτάσεων ή προγραμμάτων τυχόν ερευνητικών κέντρων που υπάρχουν σε μια περιφέρεια ή προτάσεων που θα καταθέσει κάποιος μελετητής. Σημαίνουν κατά βάση συστηματικό διάλογο μεταξύ όλων των φορέων της περιφέρειας (κοινωνικοί κι επαγγελματικοί φορείς, πολιτικοί, αυτοδιοίκηση, κοινωνία πολιτών, εκπαιδευτική, ερευνητική κι ακαδημαϊκή κοινότητα, οργανώσεις νέων, περιβαλλοντικές οργανώσεις κα) ώστε να ιεραρχηθούν συνειδητά, μετά από καινοτόμο διάλογο, οι προτεραιότητες των νησιωτικών κοινωνιών στη βάση της «ευφυούς εξειδίκευσης” και της ευρωπαϊκής στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

Πρόταση μεθοδολογικών αρχών για την ευφυή εξειδίκευση σε θέματα έρευνας, καινοτομίας και τεχνολογίας

Με βάση τα ανωτέρω παρουσιάζουμε και αναλύουμε μεθοδολογικές αρχές με βάση τις οποίες θα πρέπει να προχωρήσουμε συλλογικά:

– Σχεδιασμός από τα κάτω προς τα πάνω (bottom up προσέγγιση).

– Νέες ιδέες αντί για επανάλειψη ξανά και ξανά προτάσεων που δεν «δούλεψαν» ή έτσι κι αλλιώς έχουν ξεπεραστεί

– ιεράρχηση προτεραιοτήτων με βάση το δημόσιο όφελος, τη δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας και την ανάγκη αντιμετώπισης της κρίσης.

– Δημιουργία τριγώνου γνώσης (ερευνητικά ιδρύματα, υπεύθυνες επιχειρήσεις και αξιόπιστοι διαμορφωτές πολιτικής/κοινωνία πολιτών)

– Προώθηση της ενεργούς συμμετοχής επιχειρήσεων, όχι μόνο σε επίπεδο εργοδοτών αλλά και εργαζομένων

– Εμπλοκή των νέων / αυριανών επιχειρηματιών

– Διάχυση κι αξιοποίηση υφιστάμενης θετική κι αρνητικής εμπειρίας στο εσωτερικό της Περιφέρειας για ανάπτυξη /εφαρμογή καινοτομίας: εμπλοκή φορέων που υλοποίησαν σχετικά ελληνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως οι αναπτυξιακές εταιρείες, το ΚΕΤΑ, τα ενεργειακά γραφεία, αλλά και των στελεχών τους μεμονωμένα (είτε συνεχίζουν να εργάζονται εκεί είτε όχι) – Πρόσκληση σε νέους αλλά και έμπειρα στελέχη φορέων που κατάγονται από την Ελλάδα αλλά εργάζονται σήμερα σε κάποια ευρωπαίκή χώρα ή ευρωπαίκό φορέα που μπορεί να συμβάλει στη μεταφορά εμπειριών, γνώσεων και καλών πρακτικών.

– Συνεργασία κι ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών με άλλες Περιφέρειες στην Ελλάδα

και την Ευρώπη για ανταλλαγή καλών πρακτικών και αποφυγή επανάληψης εργασιών αλλά και λαθών. Συμμετοχή σε κοινά προγράμματα με θαλάσσιες και νησιωτικές περιφέρειες καθώς και περιφέρειες με απομακρυσμένες κι αραιοκατοκημένες περιοχές.

– Ανοιχτή στάση απέναντι στην υπεύθυνη κοινωνικά και περιβαλλοντικά τεχνολογία – έμφαση στον διατομεακό χαρακτήρα και ένα ευρύ φάσμα εναλλακτικών – όχι εξάρτηση από μονοσήμαντες λύσεις και ιδιοτελή επιχειρηματικά συμφέροντα.

– Αξιοποίηση μηχανισμού κοινωνικής επιχειρηματικότητας, που έχει αποδείξει ευελιξία, αυξημένη προσαρμοστικότητα και συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στα οφέλη

– Δημιουργία μηχανισμού παρακολούθησης και αξιολόγησης αποτελεσμάτων του σχεδίου δράσης, προσαρμογή και βελτιστοποίηση

Προτείνουμε λοιπόν 3 άμεσα βήματα πριν ξεκινήσει η διαδικασία για τη διαμόρφωση της στρατηγικής έρευνας, καινοτομίας και τεχνολογίας:

1ο βήμα) Δημιουργία μιας μικρής ευέλικτης ad hoc ομάδας «νησιωτική καινοτομία 2014-2020», που θα αποτελείται από έναν εκπρόσωπο της Περιφέρειας, δύο εκπροσώπους του Περιφερειακού Συμβουλίου και τρεις νέους που θα προέρχονται από επαγγελματικούς, κοινωνικούς κι ακαδημαικούς χώρους αντιστοίχως. Στόχος της ομάδας αυτής είναι να παρακολουθεί τα θέματα έρευνας, καινοτομίας, τεχνολογίας σε ευρωπαίκό, εθνικό και περιφεριακό επίπεδο και να κάνει εισηγήσεις τόσο στο «Συμβούλιο Καινοτομίας AEGEAN 2020» όσο και στο Περιφερειακό Συμβούλιο, να συμβάλλει δηλαδή στην ενημέρωση, πληροφόρηση και στον διάλογο. Η ομάδα δεν θα έχει αποφασιστικές αρμοδιότητες.

2ο βήμα). Άμεση συμμετοχή και ενεργοποίηση της Περιφέρειας Ν.Αιγαίου στο Δίκτυο S3 Platform που δημιουργήθηκε με την υποστήριξη της Κομισιόν για να παράσχει επαγγελματική συμβουλευτική υποστήριξη στα Κράτη Μέλη και τις Περιφέρειες για να σχεδιάσουν τις στρατηγικές καινοτομίας για ευφυή εξειδίκευση.

Το Δίκτυο παρέχει συμβουλές μέσω:

Οδηγών και υλικού παραδειγμάτων καλών πρακτικών

Οργάνωσης ειδικών συνεδριάσεων, ημερίδων και σεμιναρίων εκπαίδευσης για πολιτικούς και ανθρώπους που συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων

Πρόσβασης σε σχετικά δεδομένα

Συμμετοχής σε υψηλής ποιότητας ερευνητικά προγράμματα για την διαμόρφωση στρατηγικών και πολιτών

Στο Δίκτυο S3 Platform έχουν δηλώσει μέχρι σήμερα συμμετοχή, σε ευρωπαϊκό επίπεδο 170 περιφέρειες και από την Ελλάδα 6 από τις 13 Περιφέρειες, αυτές της Αττικής, Κρήτης, Δυτ. Ελλάδας, Ηπείρου, Κεντρικής Μακεδονίας, Αν. Μακεδονίας και Θράκης.

Μέσα από το δίκτυο αυτό να αναπτύξουμε συνεργασίες για ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών, κοινές δράσεις, κοινά προγράμματα, ημερίδες διαλόγου κα

3ο βήμα) Ανοικτή πρόσκληση σε νέους που ζουν στα νησιά ή κατάγονται από τα νησιά να συμμετάσχουν (όπου και να βρίσκονται σήμερα) σε ένα «φόρουμ διαλόγου για το μέλλον του Ν. Αιγαίου». Η πρώτη μορφή του φόρουμ θα είναι ηλεκτρονική και η επικοινωνία οριζόντια και δομημένη σε θεματικούς άξονες σε σχέση με την ευφυή εξειδίκευση στην έρευνα, καινοτομία και τεχνολογία στο Ν. Αιγαίο (περιβάλλον, κοινωνική συνοχή, αλληλεγγύη, υγεία, παιδεία-εκπαίδευση, πρωτογενής παραγωγή, βιώσιμος τουρισμός, ενέργεια, πολιτισμός, τεχνολογία, συγκοινωνίες-επικοινωνίες).

Αφού δομηθεί το ηλεκτρονικό φόρουμ μέσω των σοσιαλ μίντια, θα προχωρήσει αργότερα (αρχές άνοιξης 2014) η διοργάνωση κατ’ αρχάς σε κάθε νησί και αργότερα σε κάθε μία από τις δύο νομαρχιακές ενότητες της περιφέρειας στρογγυλών τραπεζιών διαλόγου.

Αρχές Σεπτεμβρίου 2014, θα οργανωθεί κεντρική ημερίδα διαλόγου για σύνθεση και ιεράρχηση προτεραιοτήτων, με βάση το υλικό που θς έχει προκύψει από τον διάλογο μέσω του ηλεκτρονικού φόρουμ και των στρογγυλών τραπεζιών, ενόψει της διαμόρφωσης της στρατηγικής της περιφέρειας για την ευφυή εξειδίκευση της έρευνας, καινοτομίας και τεχνολογίας από το Περιφερειακό Συμβούλιο που θα προκύψει από τις εκλογές του 2014.

Τα στρογγυλά τραπέζια διαλόγου θα πρέπει να είναι υπό την αιγίδα της Περιφέρειας και του Περιφερειακού Συμβουλίου, των Δήμων και των Δημοτικών Συμβουλίων καθώς και των επαγγελματικών και κοινωνικών φορέων κάθε νησιού, ώστε να έχει η διαδικασία την ευρύτερη δυνατή υποστήριξη και συμμετοχή και να μην εμπλακεί σε αντιπαραθέσεις ενόψει των αυτοδιοικητικών εκλογών του Μαίου 2014.

Η μεθοδολογία διαλόγου στα στρογγυλά τραπέζια θα πρέπει να ακολουθεί ένα από τα υπάρχοντα μοντέλα συμμετοχικής διαβούλευσης, για παράδειγμα τη μεθοδολογία διαμόρφωσης κοινού οράματος, και να συντονίζεται από έναν έμπειρο και γνώστη των θεμάτων του Ν,Αιγαίου μοντερέιτορ/ moderator. Σχετική εμπειρία υπάρχει σε ελληνικό κι ευρωπαίκό επίπεδο, και μπορούμε να παρέχουμε σχετικό ενημερωτικό υλικό για τις μεθοδολογίες αυτές, εφόσον ληφθεί σχετιμή απόφαση..

5. Προτεραιότητες και εργαλεία στρατηγικής και του σχεδίου δράσης:

Η Περιφερειακή Στρατηγική και το Σχέδιο Δράσης οφείλουν να αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά κάθε περιφέρειας που την κάνουν ξεχωριστή και σημαντική, ανεξάρτητα από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της, αναδεικνύουν και προστατεύουν τον φυσικό, πολιτισμικό, γενετικό, γνωστικό, κοινωνικό κι ανθρώπινο πλούτο της, διαμορφώνουν ένα βιώσιμο μοντέλο οικονομίας που είναι προς όφελος της κοινωνίας και της μακροχρόνιας προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, της υλικής βάσης για βιώσιμη ευημερία.

Με βάση τα ανωτέρω καταθέτουμε μερικές προτάσεις για να τεθούν στον διάλογο για την στρατηγική:

Α. Κάθετες – και διατομεακές προτεραιότητες έρευνας, καινοτομίας και τεχνολογίας με στόχους:

– Προστασία του κλίματος και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, μέσω της αρχαιολογικής, οικολογικής και ιστορικής έρευνας για τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί κατά το παρελθόν στο Αιγαίο και για το πως αντέδρασαν – μεταβλήθηκαν οι φυσικές και ανθρώπινες κοινότητες, έτσι ώστε να αναπτύξουμε στρατηγικές προσαρμογής στην επερχόμενη βίαιη κλιματική αλλαγή και προστασίας από ακραία καιρικά φαινόμενα

– Ανανεώσιμη ενέργεια προσαρμοσμένη στα χαρακτηριστικά της νησιωτικής περιφέρειας μας. Προσαρμογή των τεχνικών, κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων της στον συγκεκριμένο χώρο (έξυπνα δίκτυα, ενσωμάτωση στα χαρακτηριστικά παραδοσιακών οικισμών και φυσικού περιβάλλοντος, αξιοποίηση ΑΠΕ και για τις ακτοπλοικές συνδέσεις και τα μέσα συγκοινωνιών, μεταφορών και βιώσιμης μετακίνησης στα νησιά, κατάλληλα προσαρμοσμένα συστήματα

εξοικονόμησης ενέργειας αναπτύσσοντας περαιτέρω τις γνώσεις και την εμπειρία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με στόχο δημόσια κτίρια, τουριστικές μονάδες και κατοικίες μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμομηπίου κα. Διαμόρφωση μιας στρατηγικής απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και κάλυψης των συνολικών ενεργειακών αναγκών της περιφέρειας από ανανεώσιμες πηγές και εξοικονόμηση σε ποσοστό 80-90% σταδιακά μέχρι το 2050.

– Βιο-οικονομία και πράσινη οικονομία για την παραγωγή προίόντων από ανανεώσιμες τοπικές πρώτες ύλες και παροχή πράσινων υπηρεσιών που έχουν ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση και θετική επίπτωση στην κοινωνία.

– Βιώσιμα μοντέλα τουρισμού και σταδιακή προσαρμογή του υπάρχοντος τουρισμού σε αυτά. Σύνδεση του τουρισμού με την παραγωγή και κατανάλωση τοπικών ποιοτικών προιόντων αλλά και με περιβαλλοντές στάσεις και συμπεριφορές που οδηγούν σε ελαχιστοποίηση της επιβάρυνσης στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και στο κλίμα. Υποστήριξη της βιολογικής γεωργίας, κτηνοτροφίας και μελισσοκομίας. Δημιουργία τράπεζας γενετικού υλικού για αυτοφυή και καλλιεργούμενα είδη και παραγωγή υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού με τοπικές ποικιλίες για ενίσχυση της γεωργίας.

– Βελτίωση των υπαρχόντων κοινωνικών δικτύων και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, βελτίωση της υγείας και των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας, ανάπτυξη δομών και υπηρεσιών ποροσαρμοσμένων στις γεωγραφικές και άλλες ιδιαιτερότητες των νησιών, με αξιοποίηση της κοινωνικής καινοτομίας / κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε συνδυασμό με την ψηφιακή τεχνολογία, τηλε-ιατρική / ψηφιακή υγεία

– Βελτιστοποίηση του μοντέλου επιχειρήσεων και ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας ώστε να επιβιώσουν οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, με αξιοποίηση οικολογικής, κοινωνικής, τεχνολογικής και οργανωτικής καινοτομίας και εφαρμογής κατάλληλης ψηφιακής τεχνολογίας, συμβουλευτικών υπηρεσιών στην εργασία, εμπόριο, υγεία και εκπαίδευση. Καινοτομία στην ίδια την παραγωγή προιόντων και παροχή υπηρεσιών (βελτίωση διαδικασιών, οργανωτικών δομών, επιχειρηματικών μοντέλων, εργαλείων μάρκετινγκ, σχεδιασμού και επωνυμίας), Οικολογική καινοτομία. Κοινωνική καινοτομία

– Αναζωογόνηση της περιφερειακής συνεργασίας, οικονομίας κι απασχόλησης μέσω της ανάπτυξης:

– γεωγραφικών δικτύων (συνεργασία μεταξύ νησιών για την από κοινού προώθηση δράσεων ή αντιμετώπισης προβλημάτων, όπως οι ακτοπλοικές συνδέσεις, η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ),

– δικτύων κοινής διαχείρισης φυσικών περιοχών στη ξηρά και στη θάλασσα

– δικτύων πολιτιστικών, περιβαλλοντικών, ιστορικών, μουσικών, αρχιτεκτονικών και αρχαιολογικών διαδρομών, με αξιοποίηση μεταξύ άλλων ψηφιακών βιβλιοθηκών

– δικτύων βιομηχανικών και μεταλλευτικών χώρων του παρελθόντος (πχ μεταλλεία Σερίφου, Σίφνου, Μήλου και λατομείων Πάρου και Νάξου), αλλά και έρευνας των κοινωνικών παραμέτρων,

– δίκτυο ανεμόμυλων και νερόμυλων που υπάρχουν σε διάφορα νησιά και ένταξή τους σε σύγχρονες δραστηριότητες (παραγωγή ενέργειας, άλεσμα σιτηρών, φιλοξενία καλλιτεχνικών εκθέσεων, τουριστικές χρήσεις και ξεναγήσεις κα)

– δικτύων ναυπηγείων, ακτοπλοικών σχημάτων και επαγγελματικών και κοινωνικών φορέων και της αυτοδιοίκησης για την ανάπτυξη πράσινων, ενεργειακά αποτελεσματικών ακτοπλοικών μέσων και πράσινων μέσων συγκοινωνίας πάνω στα νησιά,

– δικτύων διατήρησης και αναπαραγωγής τοπικών ποικιλιών όχι μόνο για επιστημονική αλλά και

παραγωγική, εμπορική χρήση.

Ανάπτυξη Σχεδίου Δράσης για την ανάπτυξη αυτών των δικτύων με φυσικό τρόπο αλλά και με αξιοποίηση της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας (διαδραστικά μέσα, πολυμέσα, αναπαραστάσεις με τη μορφή παιχνιδιού κα) ώστε:

– να έρθουν τα νησιά πιο κοντά,

– να αναβαθμιστεί ο ρόλος τους σε θέματα εκπαίδευσης, κατάρτισης, μεταφοράς κι ανταλλαγής τεχνογνωσίας, όχι μόνο μέσω τυπικών μορφών αλλά και άτυπων μορφών ή δομών δια βίου μάθησης

– να ενισχυθεί η κινητικότητα μεταξύ των νησιών όλο το χρόνο

– να ενδυναμώσουν οι οικονομικές και εμπορικές ανταλλαγές αλλά και η ανάπτυξη μιας πραγματικά περιφερειακής και πολύπλευρης, όχι μονοδιάστατης, οικονομίας

Β. Οριζόντιες προτεραιότητες:

Μεταφορά – διάχυση τεχνολογίας, ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού, διεθνοποίηση ορίζοντα δράσης, διαχείριση καινοτομίας – εκπαίδευση

Αναφερόμενοι ειδικότερα στην κοινωνική καινοτομία, τονίζουμε ότι την θεωρούμε ως απάντηση σε ιδιαιτερότητες κάθε περιφέρειας και επί μέρους υποπεριοχών, που συνιστούν προβλήματα αλλά ταυτόχρονα και προκλήσεις δημιουργικής διεξόδου για την κοινωνία και την οικονομία, όπως:

– η δημιουργία κατάλληλων κοινωνικών και άλλων δομών που ανταποκρίνονται στον σημερινό τρόπο γήρανσης του πληθυσμού,

– η αντιμετώπιση των εσωτερικών ανισοτήτων, δυσκολιών κι αποκλεισμών στην αγορά εργασίας (μεταξύ ανδρών – γυναικών), αλλά και νησιών, νομών και στο εσωτερικό μεγάλων νησιών – η αντιμετώπιση των προβλημάτων επικοινωνίας και προσβασιμότητας που αντιμετωπίζουν σήμερα οι απομακρυσμένοι τόποι εγκατάστασης

– η διαχείριση των φυσικών πόρων με σοφό τρόπο και στο πλαίσιο των περιορισμών που θέτουν το περιβάλλον και η κλιματική αλλαγή

– η μετατροπή της μετανάστευσης από «φόβο» και «πρόβλημα» σε ευκαιρία για διάλογο των πολιτισμών, ενίσχυσης των κοινωνικών και ασφαλιστικών συστημάτων, αντιμετώπισης της γήρανσης του πληθυσμού, ανανέωσης της κοινωνικής δυναμικής

– η επιβίωση μικρών παραγωγών σε μια εποχή συγκεντρωτισμού της παραγωγής και της παροχής υπηρεσιών στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης

Ένας πρώτος κατάλογος εργαλείων – εξειδικευμένων για το νησιωτικό χώρο, με βάση την ευρωπαϊκή εμπειρία:

– Χρηματοδότηση κινητικότητας ερευνητών με αξιοποίηση υφιστάμενων δημόσιων και συλλογικών υποδομών φιλοξενίας

– Συναντήσεις εργασίας, εργαστήρια συλλογικής δουλειάς -διαδραστικά και σε πραγματικό περιβάλλον – ολίγων ημερών ή και εβδομάδων

– Αναλυτικές μελέτες – έρευνες πεδίου σε καινοτόμες επιχειρήσεις

– Ενθάρρυνση συμμετοχής πολιτών και φορέων μέσα από δίκτυο εθελοντών

– Ενθάρρυνση συμμετοχής φορέων και επιχειρήσεων σε ευρωπαϊκά προγράμματα συνεργασίας και έρευνας Interreg, FP7

– Υποστήριξη νέων ιδεών και επιχειρηματικών σχεδίων με κουπόνια καινοτομίας, μικροδάνεια – μικροπιστώσεις, πράσινα βραβεία, start up κεφαλαίων

– Υποστήριξη διατομεακής έρευνας για ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και ευκαιριών σε υφιστάμενες επιχειρήσεις και δραστηριότητες

– Συνδυαστική αξιοποίηση ευρωπαίκών πόρων, μεταξύ άλλων και η «Εγγύηση για τη Νεολαία», για την ενεργή εμπλοκή των νέων (όπως η απασχόληση νέων επιστημόνων σε επιχειρήσεις για Ε&Τ)

– Πιλοτικά μικροπρογράμματα αστικής ανάπλασης με μόχλευση κοινωνικού κεφαλαίου

– Οργάνωση προμηθειών δημόσιου, ιδιωτικού και κοινωνικού τομέα με ειδικούς όρους εμπλοκής καινοτομίας και ειδικών ομάδων πληθυσμού

– Εμπλοκή δημόσιων υπηρεσιών, π.χ. υγείας και εκπαίδευσης σε διαδικασίες ζωντανού πειραματισμού, με στόχο και την οικονομική και οργανωτική ενίσχυση τους σε περίοδο κρίσης και στις ιδιαιτερότητες του νησιωτικού χώρου

Για όλα τα εργαλεία του σχεδίου δράσης, θα πρέπει να καταρτιστούν αναλυτικά χρονοδιαγράμματα, προϋπολογισμός και σχέδιο χρηματοδότησης, να οριστούν συντονιστές και θεματικοί υπεύθυνοι και να καθοριστούν δείκτες αξιολόγησης (π.χ. προστιθέμενη αξία ανά εργαζόμενο, αριθμός νέων επιχειρήσεων ανά έτος, όγκος επενδύσεων υψηλού ρίσκου, κ.ά). Στόχος η μεθοδευμένη μέγιστη αξιοποίηση του διαθέσιμου χρόνου, που είναι αντικειμενικά μικρός για τη διαδικασία ανάπτυξης καινοτομίας

6. Δυνατότητες εξωτερικής υποστήριξης της προσπάθειας

Α. Προτείνουμε να αξιοποιηθεί άμεσα η Ομάδα Ειδικών που έχει συγκροτηθεί με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και έχει ως υποχρέωση να συμβουλεύσει και να καταθέσεις παρατηρήσεις και προτάσεις στις 13 ελληνικές περιφέρειες στο πλαίσιο των «Στρατηγικών Ευφυούς Εξειδίκευσης» (RIS3). Επίσης οι ειδικοί που περιλαμβάνονται σε ευρωπαϊκές λίστες.

4 ειδικοί χρηματοδοτούνται από την REGIO (Γεν. Δ/νση Περιφερειακής Πολιτικής), για να βοηθήσουν τις περιφέρειες να αναπτύξουν την περιφερειακή στρατηγική τους ευφυούς εξειδίκευσης

1 ειδικός από την Ελλάδα περιλαμβάνεται στον κατάλογο ειδικών που στηρίζουν την «πολιτική καινοτομίας και Στρατηγικών Ευφυούς Εξειδίκευσης» (RIS3)

1 ειδικός έχει συμβόλαιο με την Γενική Δ/νση Έρευνας, Τεχνολογίας κι Ανάπτυξης RTD για την ανάλυση της κατάστασης ευφυούς εξειδίκευσης στην Ελλάδα και παροχή υποστήριξης

1 ειδικός στην S3Platform της Σεβίλλη, με χρηματοδότηση από την REGIO (Γεν. Δ/νση Περιφερειακής Πολιτικής) με στόχο να βοηθήσει τις ελληνικές περιφέρειες.

Β. Να οργανώσουμε επίσκεψη στο Ευρωκοινοβούλιο και να ζητήσουμε ειδική συνεδρίαση της Επιτροπής Περιφερειακής Ανάπτυξης μαζί μέ άλλες νησιωτικές περιφέρειες για τα θέματα ευφυούς εξειδίκευσης στην έρευνα, τεχνολογία και καινοτομία στις νησιωτικές περιφέρειες.

Παραπομπές

1. Δείτε τη σχετική παρέμβαση στο http://youtu.be/Znr1FZrn0hM, καθώς και το σχολιασμό της παρέμβασης από την εκπρόσωπο της Κομισιόν με πληροφορίες που αφορούν τις ελληνικές περιφέρειες: http://youtu.be/nkxD5dQviPg

2. Άρθρο 2 (νέο) του Κανονισμού-Πλαισίου· Παράρτημα V του κανονισμού-πλαισίου, εκ των προτέρων όροι, βλ. και έγγραφο αναφοράς αριθ. 10 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τους εκ των προτέρων όρους· Ο στόχος της ενίσχυσης της Ε&Α&Κ περιλαμβάνει εν προκειμένω την ανάπτυξη αριστείας στην έρευνα και την καινοτομία, περισσότερες επιχειρηματικές επενδύσεις στον εν λόγω τομέα, καθώς και ενίσχυση των «τριγώνων γνώσης».

3. Θεματικός στόχος βάσει του άρθρου 9 παράγραφος 1 του μελλοντικού κανονισμού-πλαισίου 2011/0276(COD),«κανονισμός-πλαίσιο», και του άρθρου 5 παράγραφος 1 του κανονισμού ΕΤΠΑ (3.6.2013)

4.http://www.provincia.torino.gov.it/sviluppolocale/file-storage/download/pdf/trasf_tecnologico/ EU_cohesion_policy_priorities.pdf

5. Παράρτημα V της πρότασης κανονισμού-πλαισίου και αποτελέσματα του τριμερούς διαλόγου, πρώην